Piątek, 06 grudnia 2024
Imieniny: Mikołaj, Emilian, Leontyna
deszcz
3°C
Powróć do: Historia

Historia Helu - do roku 1918

Obraz przedstawia historię Helu - do roku 1918

Hel (niem. Hela) występuje w dokumentach duńskich już w 1198 roku, ale powstanie osady w miejscu dzisiejszego miasta ocenia się na znacznie wcześniej. Jednak ze względu na rodzaj podłoża i rozmywanie go przez morze nie udało się odnaleźć żadnych śladów.
Kroniki duńskie z 1219 roku mówią o osadzie z przywilejami miejskimi na prawie lubeckim pod rządami księcia pomorskiego Świętopełka II. Nie zachowały się dokumenty potwierdzające prawa miejskie Helu, ale zachowały się przekazy mówiące o traktowaniu osady na prawie lubeckim, co mogło oznaczać posiadanie statusu miasta.
W 1308 - 1309 Hel zostaje podbity przez Zakon Krzyżacki. Krzyżacy prawdopodobnie zniszczyli wszelkie dokumenty związane z posiadaniem Helu przez książąt pomorskich. W 1351 roku założono tu Bractwo św. Katarzyny. W 1378 roku wielki mistrz zakonu Winrich von Kniprode odnawia akt lokalizacyjny miejscowości. W tym czasie mieszkańcy trudnili się głównie połowem, a wszelkie inne towary przywożono z pobliskich miast. Prowadzono tu również karczmy, ponieważ do miasta często zawitywali żeglarze z różnych stron. Istnieją również przekazy świadczące o mniej uczciwych metodach pozyskiwania korzyści przez mieszkańców półwyspu, szczególnie, że ziemie te stanowiły znakomite schronienie dla wszelkiego rodzaju rzezimieszków.
W 1417 roku w Nowym Helu (położonym około 1,5km na wschód od starego) wybudowano kościół św. Piotra - patrona rybaków.
Obraz przedstawia Kościół św. Piotra

Świątynia istnieje do dziś, lecz pełni rolę Muzeum Rybołówstwa. Tajemnica pochłonięcia przez morze "Starego Helu" (lub niem. "Alte Hela") nie jest do dziś do końca wyjaśniona - do dziś budzą sensacje stare podania i legendy o mieście nazywanym również "Polską Atlantydą".
Hel zyskał na wartości militarnie w czasie wojny trzynastoletniej 1454 - 1466. Na mocy układu z 14 marca 1454 roku, Hel podporządkowany był Gdańskowi. Powstały tu fortyfikacje, powstał tu port wojskowy, kontrolowano i prowadzono walki z wszelkimi jednostkami wrogów.
W 1524r. zaczęły tu docierać informacje o nowym ruchu w chrześcijaństwie - luteranizmie. Po roku od dotarcia z Gdańska nowego trendu powstała tu gmina luterańska. W 1526 roku do Gdańska przybył król Polski Zygmunt Stary i wraz ze zmianami ustrojowymi tego miasta w jego granice włączona jest część Półwyspu Helskiego. Tak więc Hel na długie lata został podporządkowany dla Gdańska i zarządzany przez jednego z jego burmistrzów. Zmiana ta wpłynęła niekorzystnie dla Helu: główną profesją jego mieszkańców stawało się rybołówstwo, a przede wszystkim stale malała liczba jego mieszkańców. Od roku 1526 do 1593 liczba mieszkańców zmniejszyła się z 640 do 445. W 1570 roku spłonął najstarszy helski kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, położony około 1500 metrów od centrum dzisiejszego Helu. Wokół tego kościoła znajdowało się pierwotnie centrum osady z ratuszem, szpitalem i placami targowymi. Lecz w skutek sił natury centrum to przenosiło się z czasem w kierunku centrum dzisiejszego.
Stosunki bezpieczeństwa musiały w XVI wieku być tutaj nie nadzwyczajne, gdyż w roku 1562 mieszkańcy w obawie korsarzy odesłali kosztowności kościelne do Gdańska na przechowanie. W roku 1577 w czasie oblężenia Gdańska zajął Helę pułk. Ernest Weiher i zmusił do oddania hołdu Batoremu. W roku 1629 zniszczyli Szwedzi całkowicie Starą Helę wraz z kościołem, a uszkodzili Nowa Helę. Starej Heli już nie odbudowano a jej mieszkańcy przenieśli się do nowej Heli. Resztki kul z dział okrętowych przechowuje się na cmentarzu kościelnym i koło latarni morskiej. Kościół w Starej Heli istniał od niepamiętnych czasów, a źródła wspominają o nim już w XIV wieku. Posiadał on cudowną statuę M. Boskiej, przeniesioną w czasie reformacji do Swarzewa. Popadłszy w roku 1629 w ruinę, nie został już odbudowany. W roku 1705 były jeszcze po nim wysokie mury, dzisiaj nie ma z nich już ani śladu.
Administratorem Heli za czasów polskich był trzeci burmistrz Gdańska. Jednakże administratorowie ci pojawiali się zaledwie co lat kilkadziesiąt na miejscu, niewiele troszcząc się o losy Heli.
Wiek XVIII nie zaczął się pomyślnie dla Helu: w 1709 roku wybuchła epidemia dżumy i zmarło 225 osób. W 1734 roku osada znalazła się pod ostrzałem floty rosyjskiej, ponieważ była częścią Gdańska, gdzie przebywał król Polski Stanisław Leszczyński. W 1741 i 1771 roku Hel został znacznie zniszczony przez sztormy. W 1777 książę Fryderyk Maklemburski wydał zakaz używania modlitwy o "błogosławiony brzeg", co oznaczało zarówno dobry połów, jak i majątek pozyskany z rozbitych okrętów. Do Prus przyłączono Helę wraz z Gdańskiem, dopiero przy drugim rozbiorze Polski w roku 1793. W latach 1807 do 1808 kwaterowali tu długo Francuzi, którzy zabrali wszystkie kosztowności z kościoła. W roku 1872 utraciła Hela prawo miejskie, przywrócone w roku 1920 przez rząd polski. Prawa Gdańska trwały jeszcze do roku 1883, kiedy rząd pruski odkupił od miasta 1600ha lasu między Helą a Borem.
W wyniku II Rozbioru Polski w 1793 roku Hel przechodzi do Prus. W 1807 - 1814 Hel wchodzi w skład Wolnego Miasta Gdańsk ustanowionego przez Napoleona Bonaparte. W 1825 roku wybudowana zostaje tu latarnia morska, istniejąca do dziś. W 1872 roku Hel zdegradowano do wsi, co było rozwiązaniem racjonalnym ze względu na wielkość okolicznych wsi. W 1887 roku Hel znalazł  się w nowo utworzonym powiecie puckim. Koniec wieku XIX to rozwój Helu: w latach 1892 - 1893 zbudowano tu nowoczesny port rybacki oraz pasażerski, a także powstał tu dom letniskowy dzięki czemu miasteczko stało się od 1896 roku również oficjalnie "Kąpieliskiem Bałtyckim".
W roku 1896 otwarto zakład kąpielowy nadmorski, w roku 1899 nowy kurhaus, a Hela zaczęła ściągać dość znaczną liczbę gości, która w latach przedwojennych dochodziła do 400 - 600 osób rocznie. Oprócz kurhausu, połączonego z hotelem i restauracją jest jeszcze kilka innych willi, hoteli i restauracji. Najstarsza z nich jest restauracja "Lwia Jama" elegancko urządzona, której ściany zdobią sieci i przyrządy rybackie. Oberże Gotfrida Schmell, Artura Feyerabend, Charlotty Kamrath. Mieszkania dla letników wynajmują prawie w każdym domu, razem około 80 pokoi do wynajęcia. W roku 1922 bawiło to 600 letników.

Obraz przedstawia stare domki rybackie

Najcenniejszym zabytkiem Heli jest kościół ewangelicki, niegdyś katolicki, który od roku 1526 przeszedł w ręce ewangelickie. Prezbiterjum z wieloboczna absydą i zakrystią pochodzi z XIVw., nawa z XVw. Założenie wskazuje, że obecny kościół jest tylko częścią dawnego, który albo nie został wykończony, albo też po pożarze w roku 1572 tylko częściowo odbudowany. Świadczy o tym nawa, która w stosunku do swej długości (8,5m) jest nieproporcjonalnie szeroka (19,5m), skąd wniosek, że jest to tylko wschodnia część nawy kościoła, zamierzonego jako trzynawowy. Sufit z desek. W roku 1865 rozebrano wieżę z powodu obawy zawalenia się. W wielkim ołtarzu obraz "Chrystus przed Piłatem" z roku 1647, kopia Rembrandta "Ecce Homo" dar burmistrza Adrjana von der Linde. Pozostałością urządzenia kościoła z czasów katolickich jest tryptyk św. Andrzeja, rzeźbiony i malowany z lat 1500 - 1508. W części środkowej rzeźba św. Andrzeja, niżej Zaśniecie M. Boskiej, w predelli popiersie Chrystusa i 12 apostołów, na skrzydłach obrazy. Tryptyk odnowiono w 1904r., a zdaniem znawców powstał on pod wpływem Lubeki. Z innych zabytków kościół posiada dwa gotyckie świeczniki mosiężne, dwa pająki z XVIIw. (1650r.), malowane ławki z roku 1626, a w zakrystji piec kaflowy gdański, malowany, z roku 1758. W roku 1888 kościół przebudowano przy czym usunięto wiele dawnych zabytków. Bogaty niegdyś skarbiec ogołocili ewangelicy w roku 1562, wywożąc kilkadziesiąt monstrancji i kielichów do Gdańska na przechowanie, a to co pozostało zabrali Francuzi w roku 1807. Osobliwością jest przechowywana tu kość ryby mieczowca.
Na południe od miasteczka, niemal na samym cyplu stoi na wybrzeżu Dom Zdrojowy, dwupiętrowa willa z wieżą, zbudowana w roku 1899, a obok nadmorskie łazienki kąpielowe.
Uroczyste otwarcie kąpieliska w Helu miało miejsce 21 czerwca 1896r. Już w 1899 roku zbudowano reprezentacyjny Kurhaus "Hela", przemianowany w 1920 roku na Dom Zdrojowy - Hotel "Polonia". Jego gośćmi byli m.in. Stefan Żeromski i Karol Szymanowski.

Obraz przedstawia Kurhaus

Obraz przedstawia Kurhaus

W czasie drugiej wojny światowej drewniany kurhaus został całkowicie zniszczony.
Dominuje nad niemi zalesione wzgórze Bliza (Bliesenberg), gdzie już w XVIIw. wystawiono pierwszą latarnię morską zwaną Blizą. Był to bardzo prymitywny przyrząd, gdzie na rodzaju szubienicy wieszano kocioł miedziany, w którem nocą paliła się smoła. Bliza zyskała taką sławę, że król Jan III w roku 1678 przybył do Heli na udekorowanym okręcie, aby ją zobaczyć. Trzykrotnie burze niszczyły blizę, którą zawsze odnawiano, aż w roku 1806 zaczęli Prusacy budowę obecnej latarni morskiej, z powodu wojen Napoleońskich wykończonej dopiero w roku 1827.



Autorzy:
Dr. Mieczysław Orłowicz St. referent dla spraw turystyki w Min. Robót Publicznych - Przewodnik po województwie pomorskiem.

Lwów - Warszawa 1924 rok (Hel, wybrane fragmenty cytowane według oryginału).

Marek Januszewski
DO GÓRY

Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies klikając przycisk Ustawienia. Aby dowiedzieć się więcej zachęcamy do zapoznania się z Polityką Cookies oraz Polityką Prywatności.

Ustawienia

Szanujemy Twoją prywatność. Możesz zmienić ustawienia cookies lub zaakceptować je wszystkie. W dowolnym momencie możesz dokonać zmiany swoich ustawień.

Niezbędne pliki cookies służą do prawidłowego funkcjonowania strony internetowej i umożliwiają Ci komfortowe korzystanie z oferowanych przez nas usług.

Pliki cookies odpowiadają na podejmowane przez Ciebie działania w celu m.in. dostosowania Twoich ustawień preferencji prywatności, logowania czy wypełniania formularzy. Dzięki plikom cookies strona, z której korzystasz, może działać bez zakłóceń.

Więcej

Tego typu pliki cookies umożliwiają stronie internetowej zapamiętanie wprowadzonych przez Ciebie ustawień oraz personalizację określonych funkcjonalności czy prezentowanych treści.

Dzięki tym plikom cookies możemy zapewnić Ci większy komfort korzystania z funkcjonalności naszej strony poprzez dopasowanie jej do Twoich indywidualnych preferencji. Wyrażenie zgody na funkcjonalne i personalizacyjne pliki cookies gwarantuje dostępność większej ilości funkcji na stronie.

Więcej

Analityczne pliki cookies pomagają nam rozwijać się i dostosowywać do Twoich potrzeb.

Cookies analityczne pozwalają na uzyskanie informacji w zakresie wykorzystywania witryny internetowej, miejsca oraz częstotliwości, z jaką odwiedzane są nasze serwisy www. Dane pozwalają nam na ocenę naszych serwisów internetowych pod względem ich popularności wśród użytkowników. Zgromadzone informacje są przetwarzane w formie zanonimizowanej. Wyrażenie zgody na analityczne pliki cookies gwarantuje dostępność wszystkich funkcjonalności.

Więcej

Dzięki reklamowym plikom cookies prezentujemy Ci najciekawsze informacje i aktualności na stronach naszych partnerów.

Promocyjne pliki cookies służą do prezentowania Ci naszych komunikatów na podstawie analizy Twoich upodobań oraz Twoich zwyczajów dotyczących przeglądanej witryny internetowej. Treści promocyjne mogą pojawić się na stronach podmiotów trzecich lub firm będących naszymi partnerami oraz innych dostawców usług. Firmy te działają w charakterze pośredników prezentujących nasze treści w postaci wiadomości, ofert, komunikatów mediów społecznościowych.

Więcej
Twoja przeglądarka blokuje powiadomienia. Kliknij Bezpieczna (Secure) i kliknij Zezwalaj
Dziękujemy, teraz zawsze będziesz na bieżąco!
Przeglądasz tę stronę w trybie offline.
Przeglądasz tę stronę w trybie online.